Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đang chuyển dịch mạnh mẽ, những địa phương biết tận dụng đặc thù, dám chọn con đường khác biệt, tận dụng đặc thù và mạnh dạn thử nghiệm mô hình phát triển mới đang nổi lên như một điểm sáng.
PGS.TS Trần Đình Thiên, Ủy viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng nhận định, yếu tố quyết định tạo nên sự bứt phá không chỉ nằm ở tài nguyên hay vị trí địa lý, mà chính là ở tư duy đổi mới và khả năng thiết kế một “không gian thể chế linh hoạt” hay còn gọi là sandbox – để thử nghiệm, điều chỉnh và đúc kết các mô hình phát triển phù hợp với từng địa phương.
Theo ông, sự khác biệt giữa các vùng miền đang ngày càng phụ thuộc vào cách các tỉnh tiếp cận và vận hành thể chế, hơn là vào những điều kiện “trời cho”. Trong nhiều năm qua, không ít địa phương vẫn đi theo “lối mòn” dựa trên lợi thế cũ như tài nguyên thiên nhiên hoặc mô hình thu hút đầu tư giản đơn. Tuy nhiên, “Nếu cứ bám vào lợi thế cũ, là có ăn, thì 4.000 năm rồi đã có tỉnh nông nghiệp nào nhanh giàu được đâu?”, ông đặt vấn đề.
Chính vì vậy, không ít nơi tuy có điều kiện tự nhiên thuận lợi nhưng vẫn tụt hậu, trong khi một số địa phương lại vươn lên từ vùng trũng. Tư duy thể chế không chỉ là khung pháp lý, mà còn là khả năng lựa chọn chiến lược phát triển phù hợp, biết tận dụng nội lực. “Chính quyền nào chủ động, chọn được mô hình khác biệt, dám đi đầu và kiên trì theo đuổi, nơi đó sẽ tạo ra bứt phá”, ông nhấn mạnh.
Trong những năm gần đây, Bình Dương nổi lên như hình mẫu của một địa phương không chỉ đi trước về công nghiệp hóa, mà còn tiên phong chuyển đổi sang mô hình phát triển mới, thông minh, xanh và tích hợp công nghệ cao.
“Bình Dương không cần phải đua với ai cả. Bình Dương chỉ cần phải đua với thế giới thôi,” PGS.TS Trần Đình Thiên nhận định.
Từ khu công nghiệp VSIP 1 đặt nền móng thu hút FDI từ cuối những năm 1990, đến VSIP 2 mở rộng quy mô và nâng cấp hạ tầng, và nay là VSIP 3 tập trung vào công nghiệp xanh và năng lượng tái tạo, mỗi giai đoạn đều đánh dấu một bước tiến công nghệ. Những dự án như tổ hợp nhà máy Lego hay mô hình điện mặt trời áp mái trong khu công nghiệp không chỉ mang tính biểu tượng, mà còn thể hiện tư duy nâng chuẩn qua từng “thế hệ khu công nghiệp”.
Chiến lược của Bình Dương không dừng ở phát triển công nghiệp đơn thuần, mà tiến đến xây dựng hệ sinh thái đô thị, công nghiệp, dịch vụ thông minh. Đây là đại diện duy nhất của Việt Nam nhiều năm liền lọt Top 7 thành phố thông minh – sáng tạo toàn cầu theo bình chọn của Diễn đàn Cộng đồng Thông minh Thế giới (ICF).
Hai năm gần đây, GDP bình quân đầu người và thu nhập bình quân của tỉnh này thuộc nhóm cao nhất cả nước. Thành công này không đến từ việc chờ cơ chế hoàn thiện, mà từ việc chủ động đề xuất mô hình mới, tạo lợi thế cạnh tranh bền vững.
Nếu Bình Dương là câu chuyện của sự đi trước, thì Ninh Thuận là câu chuyện của sự bứt phá từ vùng trũng, một vùng đất tưởng như bất lợi vẫn có thể chuyển mình thành trung tâm năng lượng tái tạo và hậu cần chiến lược.
“Ninh Thuận là một trong những địa phương gặp nhiều thách thức nhất nếu phát triển theo hướng nông nghiệp truyền thống. Cát, gió, nắng gắt, mưa hiếm, đá và nước mặn – những yếu tố này khiến vùng đất gần như không thể sản xuất nông nghiệp”, PGS.TS Trần Đình Thiên nhận xét.
Tuy nhiên, tỉnh đã nhìn thấy trong khó khăn một cơ hội đặc biệt, phát triển năng lượng tái tạo. Điện mặt trời và điện gió phát triển mạnh mẽ, tận dụng triệt để khí hậu khô hạn, gió lớn và quỹ đất dễ giải phóng – yếu tố giúp tỉnh triển khai nhanh các dự án năng lượng mà không xung đột với sản xuất nông nghiệp.
Biển Ninh Thuận cũng sở hữu tiềm năng lớn cho điện gió ngoài khơi và điện hydro, nhờ gió mạnh, ổn định quanh năm. Theo ông Thiên: “Bước đi đầu tiên và quan trọng nhất của tỉnh là dũng cảm lựa chọn hướng đi mới, đó là nền tảng cho thành công hôm nay”.
Gần đây, tỉnh tiếp tục gây chú ý khi tuyên bố tái khởi động dự án điện hạt nhân. Điều đáng nói là chỉ một ngày sau, Tổng Bí thư đã vào tận nơi khảo sát. “Khi Ninh Thuận tuyên bố tái khởi động dự án điện hạt nhân, chỉ ngay hôm sau, Tổng Bí thư đã vào tận nơi và không có bất kỳ ý kiến phản đối nào. Điều đó cho thấy, khi chính sách chạm đúng nhu cầu thực tiễn, những lo ngại hay dư luận hoang mang sẽ tự động tan biến”, ông chia sẻ.
Một minh chứng khác được PGS.TS Trần Đình Thiên đưa ra là cảng Cà Ná – “báu vật” của Việt Nam, nhờ độ sâu lý tưởng và ít bồi lắng, cảng Cà Ná rất phù hợp để trở thành trung tâm trung chuyển hàng hóa quốc tế, nơi các tàu lớn toàn cầu dừng chân để chuyển hàng.
Ngoài ra, Ninh Thuận cũng đang định hình một hướng đi riêng, tận dụng đồng thời các lợi thế đặc thù. Ông Thiên đánh giá, trong thời gian tới, khi Ninh Thuận sáp nhập với Khánh Hòa, nếu kết nối hiệu quả và tận dụng đồng thời các lợi thế về cảng biển nước sâu, tiềm năng du lịch và năng lượng tái tạo, thì “lợi thế có thể nói là vô đối.”
Trường hợp của tỉnh Ninh Thuận không phải cá biệt. PGS.TS Trần Đình Thiên cho biết, Quảng Bình cũng từng được coi là vùng đất “rừng thiêng nước độc”, nơi gió Lào bỏng rát, đất cát khô cằn và núi đá vôi gắn liền với bệnh tật, Quảng Bình tưởng như không có cơ hội phát triển.
Nhưng khi tiếp cận theo một cách khác, tư duy “làm du lịch hang động” được mở ra, nơi đây đã “biến hoang sơ thành thương hiệu”. Những hang động từng bị lãng quên như Sơn Đoòng nay trở thành kỳ quan du lịch đẳng cấp quốc tế. Cát, nắng và gió, từ chỗ là trở ngại sản xuất, giờ trở thành yếu tố thuận lợi cho phát triển điện mặt trời, điện gió và du lịch sinh thái.
“Chìa khóa nằm ở việc thay đổi tư duy, phải dám nhìn bất lợi từ góc độ khác. Nếu tiếp cận đúng, yếu điểm có thể trở thành thế mạnh. Chính sách cũng phải thay đổi theo hướng đó,” ông Thiên phân tích.
Tuy nhiên, không phải địa phương nào cũng đủ bản lĩnh để lựa chọn một cách đi khác biệt, nhất là trong bối cảnh thể chế còn nhiều ràng buộc, tâm lý nhà đầu tư vẫn dè dặt.
“ Không phải địa phương nào cũng dám khác biệt nhưng nếu dám, lợi thế sẽ là ‘vô đối’”, ông nhấn mạnh
Điểm chung của cả Bình Dương và Ninh Thuận hay Quảng Bình là sự tiên phong. Họ dám đề xuất mô hình riêng, đi trước khi chưa có tiền lệ và chính điều đó tạo ra lợi thế vượt trội. Trong giai đoạn chuyển mình hiện nay, cần thay đổi không chỉ ở chính sách, mà cả trong cách nhìn nhận mô hình phát triển.
“Những mô hình như Ninh Thuận hay Bình Dương không chỉ là nỗ lực địa phương, mà phản ánh khát vọng vươn lên từ điều kiện tưởng như bất khả thi. Nếu được trao cơ chế phù hợp và được nhìn nhận đúng tầm, những ‘hạt nhân đổi mới’ này hoàn toàn có thể mở ra một chương mới – không chỉ cho tư duy phát triển địa phương, mà cho cả sự chuyển động của thể chế quốc gia,” PGS.TS Trần Đình Thiên kết luận.
