Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà chủ trì Hội nghị Ban Chỉ đạo Quốc gia về tình hình, kết quả chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) - Ảnh: VGP/Đình Nam
Phó Thủ tướng nhấn mạnh, việc chưa đạt được chuyển biến căn bản trong công tác chống IUU không chỉ là câu chuyện kỹ thuật, mà là vấn đề tư duy điều hành, phương pháp tổ chức và đặc biệt là trách nhiệm chính trị trong việc bảo đảm kỷ cương pháp luật và uy tín quốc gia.
“Đây là việc của chúng ta, nguyên nhân từ chính chúng ta, và biện pháp xử lý cũng phải xuất phát từ chính chúng ta", Phó Thủ tướng nói.
Nguyên nhân của tình trạng trên xuất phát từ những vấn đề căn bản: Ngư trường trong nước cạn kiệt, quản lý cấp phép tàu cá còn lỏng lẻo, thiếu sinh kế thay thế cho ngư dân. Trong khi đó, việc triển khai các thiết bị giám sát hành trình (VMS), vệ tinh theo dõi chủ yếu mang tính cưỡng chế, chưa tạo được sự đồng thuận thực chất từ phía người dân.
Phó Thủ tướng yêu cầu toàn hệ thống cần có sự chuyển đổi căn bản về tư duy và phương pháp tiếp cận để giải quyết tận gốc nguyên nhân của tình trạng vi phạm IUU, chứ không chỉ để “đáp ứng EU”, mà là để khơi thông một ngành kinh tế trọng yếu, duy trì xuất khẩu bền vững, giữ vững thương hiệu quốc gia trên thị trường quốc tế.
Thay vì chỉ đạo theo kiểu “ra văn bản là xong”, các cấp cần xác định rõ mục tiêu thực chất: giảm vi phạm, bảo vệ ngư dân, ổn định sinh kế và khẳng định chủ quyền biển đảo.
“Chống IUU không thể là một cuộc vận động phong trào, càng không thể là một chiến dịch mang tính đối phó. Đây là trách nhiệm quốc gia. Chúng ta phải nói với ngư dân rằng thiết bị giám sát là để bảo vệ, hỗ trợ ngư dân, tàu cá khi có sự cố, chứ không phải ra khơi bằng mọi giá. Khi người dân hiểu đúng, thì sẽ tự nguyện chấp hành”, Phó Thủ tướng nêu rõ.
Phó Thủ tướng yêu cầu toàn hệ thống cần có sự chuyển đổi căn bản về tư duy và phương pháp tiếp cận để giải quyết tận gốc nguyên nhân của tình trạng vi phạm IUU - Ảnh: VGP/Đình Nam
Việt Nam có cơ hội gỡ cảnh báo "Thẻ vàng" của EC
Báo cáo tại cuộc họp, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến cho biết, tính đến ngày 30/6/2025, số lượng tàu cá cả nước đã đăng ký, cập nhật trên cơ sở dữ liệu nghề cá quốc gia (VNFishbase) là 81.719 chiếc. Các địa phương đang rà soát, thống kê, cập nhật, đồng bộ dữ liệu tàu cá với cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư; một số địa phương đã hoàn thành việc định danh tàu cá như An Giang, Cà Mau…; lập danh sách theo dõi, kiểm soát số lượng tàu cá không đủ điều kiện tham gia hoạt động khai thác thủy sản.
Hiện cả nước đã có 28.164 tàu cá có chiều dài từ 15 m trở lên lắp đặt thiết bị giám sát hành trình tàu cá (VMS), đạt 99,06%.
Hằng tuần, các địa phương rà soát, cập nhật danh sách tàu cá nguy cơ cao vi phạm khai thác IUU trên cơ sở dữ liệu VMS để các cơ quan chức năng tập trung kiểm tra, kiểm soát, xử lý vi phạm (nếu có).
Hằng ngày, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cung cấp danh sách tàu cá của các địa phương hoạt động gần ranh giới, mất kết nối VMS gần ranh giới với các nước để theo dõi, liên lạc với chủ tàu, thuyền trưởng cảnh báo không vi phạm khai thác IUU, vượt ranh giới cho phép khai thác trên biển.
Tính đến ngày 30/6/2025 đối với khối tàu từ 24 m trở lên mất kết nối VMS trên 6 giờ là 3.098 lượt tàu (giảm 5.833 lượt tàu)/619 tàu (giảm 531 tàu), mất kết nối VMS quá 10 ngày trên biển là 24 lượt tàu (giảm 110 lượt tàu)/21 tàu (giảm 71 tàu), vượt ranh giới cho phép khai thác trên biển là 4 lượt tàu (giảm 5 lượt tàu)/ 4 tàu (giảm 3 tàu).
Số tàu cá, ngư dân bị nước ngoài bắt giữ, xử lý giảm 20 tàu/129 ngư dân so với cùng kỳ.
Hệ thống truy xuất nguồn gốc thủy sản khai thác điện tử (eCDT) được triển khai tại 94 điểm lên cá, tăng 32 điểm so với cùng kỳ năm 2024. Từ đầu năm đến ngày 30/6/2025 có 95.806 lượt tàu xuất cảng (tăng 80.218 lượt tàu)/25.759 tàu (tăng 17.377 tàu), 90.121 lượt tàu cập cảng (tăng 81.344 lượt tàu)/23.407 tàu (tăng 19.405 tàu), sản lượng thủy sản khai thác qua cảng là 280.981 tấn (tăng 231.761 tấn);…
Cả nước còn 486 tàu cá chưa đăng ký, 16.725 (chiếm 20,2%) tàu cá có chiều dài từ 6 m trở lên không đủ điều kiện hoạt động (chưa đăng ký, chưa đăng kiểm, chưa được cấp giấy phép khai thác, chưa lắp VMS).
Hiện có khoảng 15.000 tàu cá chưa cập nhật đúng, đầy đủ thông tin tàu cá trên cơ sở dữ liệu nghề cá quốc gia (VNFishbase), hệ thống giám sát tàu cá (VMS) gắn với cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư VNeID (thiếu, sai lệch thông tin căn cước công dân, sai lệch thông tin đăng ký tàu cá…).
Một số địa phương chưa bố trí đủ nguồn lực (kinh phí, nhân sự, trang thiết bị...) để thực hiện các biện pháp quản lý hoạt động khai thác tại cảng cá, triển khai hệ thống eCDT; tuần tra, kiểm soát tàu cá trên biển, tại các bãi ngang, cửa sông, cửa lạch, các đảo…; chưa có biện pháp hiệu quả, ngăn chặn, xử lý tình trạng tàu cá không cập cảng chỉ định theo quy định để bốc dỡ sản phẩm thủy sản.
Số lượng tàu cá, doanh nghiệp sử dụng hệ thống eCDT vẫn còn thấp so với thực tế; hiện mới có khoảng 25.000 tàu thực hiện rời, cập cảng trên eCDT.
Các lực lượng chức năng đang nỗ lực xử phạt triệt để các vụ việc vi phạm khai thác hải sản bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài. Kết quả xử phạt tàu cá vi phạm ngắt kết nối VMS trên biển, vượt ranh giới cho phép khai thác trên biển vẫn còn thấp so với vụ việc được phát hiện
Việc cập nhật thông tin xử phạt vi phạm khai thác IUU trên cơ sở dữ liệu xử phạt hành chính trong lĩnh vực thủy sản theo quy định tại địa phương chưa đầy đủ, kịp thời.
“Việt Nam có cơ hội gỡ cảnh báo "Thẻ vàng" của EC nếu các hoạt động chống IUU được duy trì thực hiện và công tác xử lý nghiêm đối với các hành vi nghiêm trọng: Vi phạm vùng biển nước ngoài, vượt ranh giới, ngắt kết nối VMS...”, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến trao đổi.
Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà thăm cảng cá Sông Đốc, chiều 16/10/2024 - Ảnh: VGP/Đình Nam
Cảnh báo trực tiếp chủ tàu, thuyền trưởng có vi phạm
Ông Trần Đình Luân, Cục trưởng Cục Thủy sản và Kiểm ngư (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, hiện nay các hệ thống dữ liệu như VMS (giám sát hành trình tàu cá), VNFishbase (cơ sở dữ liệu nghề cá) đã được kết nối và chia sẻ với nhiều lực lượng chức năng bao gồm công an, biên phòng, cảnh sát biển, kiểm ngư trung ương và địa phương. Dữ liệu này được sử dụng chung, góp phần hỗ trợ các cảng cá trong việc kiểm tra và giám sát hoạt động của tàu cá cập cảng.
Việc kiểm tra nhật ký khai thác và hành trình của tàu cá hiện đã được thực hiện khá nhanh chóng, chỉ mất từ 5 đến 10 phút cho mỗi tàu. Nhờ các hệ thống điện tử, cán bộ tại cảng có thể đối chiếu thông tin hành trình, tọa độ khai thác và sản lượng với dữ liệu đã được tàu khai báo.
Liên quan đến hoạt động chuyển tải thủy sản trên biển, ông Trần Đình Luân nhìn nhận hoạt động giám sát còn gặp nhiều khó khăn. Nhiều tàu cố tình đánh bắt sai vùng, không ghi nhật ký khai thác, sau đó chuyển hàng qua tàu khác để hợp thức hóa nguồn gốc. Điều này gây khó khăn lớn cho việc truy xuất nguồn gốc thủy sản và thực thi các quy định chống IUU. Việc sử dụng thiết bị giám sát hành trình và dữ liệu vệ tinh để xác minh tàu khai thác và tàu chuyển tải gặp nhau trên biển là cơ sở bước đầu để phát hiện các vụ chuyển tải thủy sản không đúng quy định.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang phối hợp cùng Bộ Công an để tích hợp dữ liệu dân cư vào hệ thống VMS, dự kiến hoàn thành trong tháng 8/2025, cảnh báo trực tiếp những chủ tàu và thuyền trưởng có vi phạm.
Tập đoàn Bưu chính – Viễn thông Việt Nam (VNPT) hiện hỗ trợ nâng cấp phần mềm, phát triển các chức năng như cảnh báo khi tàu tắt thiết bị giám sát hành trình, tự động thông báo cho lực lượng chức năng gần nhất trên biển để kịp thời xử lý.
Về công tác xử lý vi phạm, việc lập biên bản và xử phạt tại thực địa còn phụ thuộc vào năng lực và sự chủ động của cán bộ địa phương.
Việc phối hợp giữa các lực lượng như kiểm ngư, biên phòng và cảnh sát biển chủ yếu mới dừng ở việc ký biên bản làm việc, chưa có văn bản pháp lý chính thức điều chỉnh trách nhiệm, quyền hạn, và cơ chế chỉ đạo tập trung. Điều này dẫn đến việc các trung tâm kiểm soát thông tin, dù có dữ liệu vi phạm, nhưng chưa đủ thẩm quyền để ra lệnh điều phối, kiểm tra hoặc yêu cầu xử lý.
Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà tham quan mô hình nuôi trồng thuỷ sản tại Hợp tác xã Thuỷ sản Trung Nam sáng 7/2/2025 - Ảnh: VGP/Hải Minh
Tăng thẩm quyền xử phạt qua dữ liệu điện tử, tránh "chuyển hồ sơ lòng vòng"
Tại hội nghị, đại diện các địa phương (An Giang, Cà Mau, Nghệ An...) đã đưa ra nhiều kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, giám sát và xử lý các hành vi vi phạm trong khai thác thủy sản.
Các địa phương nhấn mạnh cần xử lý nghiêm các hành vi cố tình vi phạm như tháo gỡ, ngắt kết nối thiết bị giám sát hành trình (VMS), đồng thời đẩy mạnh khởi tố các vụ việc đủ điều kiện để tăng tính răn đe.
Về công nghệ, nhiều tỉnh đề xuất tích hợp các phần mềm hiện có, xây dựng hệ thống cảnh báo tự động khi tàu mất kết nối, bảo đảm tính liên thông giữa các lực lượng chức năng.
Bên cạnh đó, các địa phương kiến nghị Bộ Ngoại giao hỗ trợ thu thập chứng cứ từ các nước liên quan để phục vụ điều tra, xử lý các trường hợp tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài. Giải pháp lâu dài được nhấn mạnh là xây dựng chương trình tổng thể về chuyển đổi sinh kế cho ngư dân, giúp giảm thiểu nguy cơ tái vi phạm.
Cuối cùng, các tỉnh đề xuất được phân cấp rõ ràng, chủ động xây dựng các dự án cụ thể phù hợp với đặc thù từng địa phương, đặc biệt trong việc quy hoạch cảng cá, vùng khai thác và quản lý đội tàu.
Phó Thủ tướng ghi nhận các kiến nghị và nhấn mạnh: "Trung ương chỉ định hướng, còn việc xây dựng dự án chuyển đổi sinh kế, tổ chức thực hiện phải do địa phương chủ động". Đồng thời yêu cầu các địa phương đề xuất cụ thể các dự án dựa trên quy hoạch cảng cá, vùng đánh bắt và ngư trường được phân bổ, nhằm bảo vệ nguồn lợi thuỷ sản bền vững.
Lãnh đạo, đại diện các bộ, ngành cũng kiến nghị nhiều giải pháp trọng tâm nhằm nâng cao hiệu quả chống IUU, hướng tới mục tiêu gỡ “thẻ vàng” của Uỷ ban châu Âu (EC).
Trung tướng Thái Đại Ngọc, Phó Tổng Tham mưu trưởng Quân đội nhân dân Việt Nam nhấn mạnh cần hoàn thiện cơ sở dữ liệu tàu cá vi phạm dùng chung, bảo đảm chia sẻ kịp thời cho các lực lượng thực thi trên biển. Các địa phương xây dựng mô hình cảng cá mẫu, kiểm tra hồ sơ pháp lý trước khi cho tàu xuất bến, đồng thời tích hợp quy hoạch điện gió – nuôi trồng thủy sản để tạo sinh kế bền vững cho ngư dân.
Đại diện Bộ Tư pháp đề xuất hoàn thiện pháp luật, tăng thẩm quyền xử phạt qua dữ liệu điện tử, tránh "chuyển hồ sơ lòng vòng"; đồng thời kiến nghị siết chặt quản lý chế biến, xuất khẩu thủy sản vi phạm và phối hợp liên ngành chặt chẽ.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường cần khẩn trương hoàn thiện 3 nghị định liên quan đến xử phạt, hỗ trợ khai thác xa bờ, thúc đẩy đề án phát triển lực lượng kiểm ngư.
Luật đủ mạnh, rõ ràng, phân cấp triệt để
Kết luận hội nghị, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà khẳng định, việc thực hiện các biện pháp chống khai thác IUU không chỉ nhằm gỡ “thẻ vàng” của EC, mà quan trọng hơn, là để đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành kinh tế thủy sản Việt Nam, bảo vệ nguồn lợi thủy sản và sinh kế lâu dài của ngư dân.
Theo Phó Thủ tướng, hệ thống pháp luật về thủy sản, bảo vệ môi trường, bảo tồn biển đã có, vấn đề nằm ở tổ chức thực hiện còn hình thức, đối phó và thiếu thực chất.
Phó Thủ tướng yêu cầu Bộ Nông nghiệp và Môi trường rà soát, hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật, đặc biệt là sửa đổi 3 Nghị định về chính sách hỗ trợ khai thác xa bờ và xử phạt vi phạm hành chính. Luật và nghị định phải đủ mạnh, rõ ràng, phân cấp triệt để cho địa phương trong quản lý tàu, kiểm tra cảng, xử lý vi phạm. Phải mở rộng đối tượng chịu trách nhiệm pháp lý, bao gồm cả doanh nghiệp chế biến, thương mại. Chế tài cần minh bạch, kịp thời, phân cấp rõ ràng, tránh đùn đẩy trách nhiệm.
Phó Thủ tướng nhấn mạnh, yêu cầu cấp thiết là phải lượng hóa đo đếm được việc thực hiện các mục tiêu chống IUU: Không có tàu vi phạm vùng biển nước ngoài, có hệ thống giám sát hành trình đầy đủ, bảo vệ ngư trường và sinh kế...
Các bộ, ngành rà soát tất cả các quy trình, thiết lập trách nhiệm, thẩm quyền và cơ chế hậu kiểm, “phải có mệnh lệnh điều hành rõ ràng, đúng thẩm quyền, được các lực lượng chấp hành nghiêm túc”, tránh tình trạng "ai làm sai cũng không xử được”, thay đổi tư duy “ban hành nhiều văn bản là đã hoàn thành nhiệm vụ”.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Công an phối hợp sớm xây dựng quy định bắt buộc lắp camera hành trình cho tàu cá, nhất là đối với hoạt động chuyển tải, khai thác xa bờ. “Mọi hoạt động của tàu cá phải được giám sát ngay từ lúc rời bến, hành trình, sản lượng, đến khi cập cảng”.
Chấm dứt việc “có vi phạm nhưng không rõ ai xử lý”
Khẳng định chuyển đổi số là trụ cột để thực hiện giám sát, truy xuất nguồn gốc thuỷ sản, kiểm soát tàu cá, Phó Thủ tướng đề nghị tích hợp dữ liệu đa mục tiêu, kết nối hệ thống VMS, nhật ký điện tử, dữ liệu dân cư, kiểm soát cảng cá, vệ tinh và định vị AIS. Cơ sở dữ liệu phải cho phép tương tác hai chiều, cảnh báo sớm, lưu vết hành trình, ứng dụng trí tuệ nhân tạo và blockchain để bảo mật và xác minh thông tin. Việc giám sát tàu không chỉ để “xử lý vi phạm” mà còn “hướng dẫn, cảnh báo và hỗ trợ” ngư dân.
Các cơ quan quản lý, chuyên môn của Việt Nam cần chủ động hợp tác với các tổ chức quốc tế để học hỏi kinh nghiệm, tiếp cận giải pháp công nghệ, “học nhanh, làm nhanh, làm đúng” từ những mô hình đã thành công.
Phó Thủ tướng giao Bộ Quốc phòng kết hợp giữa nhiệm vụ quốc phòng với nhiệm vụ giám sát khai thác hải sản được giao tại các vùng biển giáp ranh thường xuyên có tàu cá vi phạm quy định IUU. Lực lượng cảnh sát biển, biên phòng, kiểm ngư phải phối hợp với chính quyền địa phương, thống nhất đầu mối và chịu trách nhiệm cụ thể, chấm dứt việc “có vi phạm nhưng không rõ ai xử lý” bằng cơ chế chỉ huy, điều phối rõ ràng.
Phó Thủ tướng đề nghị các địa phương xây dựng dự án cụ thể về chuyển đổi nghề nghiệp, sinh kế cho ngư dân. Cần nắm rõ số lượng, thực trạng, nhu cầu vốn, đào tạo, sinh kế thay thế từ nuôi biển, phục hồi môi trường đến du lịch sinh thái, dịch vụ hậu cần nghề cá. Đây không chỉ là trách nhiệm kinh tế mà còn là vấn đề an sinh và ổn định xã hội.
Trong tháng 8, Phó Thủ tướng yêu cầu các bộ, ngành, địa phương hoàn thành dứt điểm những nhiệm vụ được giao tại hội nghị như: Xây dựng pháp luật, tổ chức bộ máy, ứng dụng công nghệ, lộ trình chuyển đổi nghề nghiệp, sinh kế cho ngư dân.