Mỹ áp thuế quan 20%: Đã đến lúc doanh nghiệp Việt Nam không chỉ nghĩ đến việc “xuất khẩu nhiều hơn”, mà phải nghĩ đến...

Từ đầu năm 2025, chính quyền Mỹ đã áp dụng chính sách thuế quan thay đổi hoàn toàn bức tranh thương mại toàn cầu: 10% thuế nhập khẩu cơ bản với hầu hết đối tác, cộng thêm thuế đối ứng từ 11% đến 50% tùy quốc gia. Đây là mức thuế cao chưa từng có kể từ sau Thế chiến II.

Trong danh sách 57 quốc gia bị đánh thuế đối ứng, Việt Nam từng nằm ở nhóm cao nhất với 46%, trước khi đàm phán song phương giảm xuống còn 20%.

Song song, Mỹ còn tăng thuế thép, nhôm lên 50%, duy trì thuế 25% với ô tô nhập khẩu, và giữ nguyên các gói thuế “trừng phạt” với Trung Quốc. Tóm lại, “cơn bão thuế quan” của Mỹ đã làm thay đổi toàn bộ cục diện thương mại toàn cầu.

Đối với Việt Nam – thị trường xuất khẩu số 1 là Mỹ, chiếm khoảng 30% GDP – tác động là trực diện và nặng nề.

Doanh nghiệp Việt Nam: Cơ hội và thách thức

Cơ hội:

Thích ứng để mạnh hơn : Thuế 20% buộc doanh nghiệp phải tối ưu quy trình, giảm chi phí, nâng chất lượng. Đây chính là lúc để áp dụng triết lý Operational Excellence (OPEX): Lean, Six Sigma, tự động hóa, quản trị chuỗi cung ứng… Những doanh nghiệp đầu tư cho vận hành xuất sắc có thể giữ giá cạnh tranh và tồn tại. Tận dụng sự chênh lệch thuế : Trung Quốc đang chịu thuế cao hơn Việt Nam (~30%). Đây là cơ hội để hàng Việt giành thị phần từ tay Trung Quốc. Nhiều nhà nhập khẩu Mỹ sẽ chọn Việt Nam thay vì Trung Quốc để tiết kiệm chi phí. Đàm phán mở lối : Thành công bước đầu khi hạ thuế từ 46% xuống 20% cho thấy triển vọng một hiệp định thương mại song phương đặc biệt Việt – Mỹ. Nếu đạt thêm cam kết (mua hàng Mỹ, kiểm soát chuyển tải, minh bạch tiền tệ…), mức thuế có thể giảm sâu hơn. Đa dạng hóa thị trường : Thuế quan là cú hích để doanh nghiệp không còn phụ thuộc quá lớn vào Mỹ. EVFTA, CPTPP, RCEP… là những “cửa ngách” để mở rộng thị trường, đồng thời tăng tỷ lệ nội địa hóa sản phẩm, nâng cao tính chống chịu.

Thách thức:

Mất lợi thế giá : Các ngành xuất khẩu dựa trên chi phí thấp (dệt may, da giày, đồ gỗ, điện tử gia công) sẽ bị cạnh tranh khốc liệt. Nhiều đơn hàng bị hủy hoặc giảm, biên lợi nhuận co hẹp. Chịu sự kiểm soát chặt chẽ về xuất xứ : Mỹ giám sát chặt chẽ gian lận xuất xứ. Nếu phát hiện, hàng Việt có thể bị phạt thêm 40%. Điều này đòi hỏi doanh nghiệp phải quản lý chặt nguyên liệu, chứng từ. Chi phí vận hành tăng : VND mất giá, nguyên liệu nhập khẩu đắt hơn. Doanh nghiệp phải đầu tư công nghệ, chứng chỉ, logistics… – tăng thêm gánh nặng chi phí. Rủi ro FDI chững lại : Các tập đoàn nước ngoài cân nhắc đầu tư sang Ấn Độ, Mexico thay vì Việt Nam, nếu thuế quan Mỹ kéo dài. Điều này ảnh hưởng lâu dài tới vai trò Việt Nam trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Doanh nghiệp Mỹ: Cơ hội và thách thức

Cơ hội:

Bảo hộ mạnh mẽ : Thuế cao giúp ngành thép, nhôm, ô tô, máy móc Mỹ lấy lại thị phần. Một số nhà máy được khởi động lại, tuyển dụng thêm lao động. Đòn bẩy đàm phán : Nhiều nước phải cam kết mua thêm hàng Mỹ. Indonesia đã đồng ý mua 15 tỷ USD năng lượng, 4,5 tỷ USD nông sản và 50 máy bay Boeing. Đây là cú hích lớn cho xuất khẩu Mỹ. Đổi mới sản xuất : Chi phí nhập khẩu tăng buộc doanh nghiệp Mỹ phải đầu tư tự động hóa, công nghệ mới – một cách nâng cao năng suất dài hạn.

Thách thức:

Chi phí đầu vào tăng vọt : Các ngành ô tô, xây dựng, điện tử chịu ảnh hưởng nặng khi thép, linh kiện nhập khẩu bị đội giá 25–50%. Bị trả đũa : Trung Quốc, EU, Canada, Mexico đều đe dọa hoặc đã áp thuế ngược. Xuất khẩu nông sản, máy bay Mỹ bị ảnh hưởng. Lạm phát và bất ổn : Giá cả hàng tiêu dùng Mỹ tăng, làm giảm sức mua. Nhiều doanh nghiệp nhỏ, bán lẻ phải đối diện biên lợi nhuận giảm. Nguy cơ suy thoái : Thị trường tài chính biến động, đầu tư sản xuất chậm lại. Nếu kéo dài, Mỹ có thể rơi vào trạng thái stagflation – lạm phát cao, tăng trưởng thấp.

Dự báo chính sách thuế quan Mỹ

Trong 3 năm tới, kịch bản khả dĩ là Mỹ tiếp tục chiến lược “ đánh – đàm ”: áp thuế cao để gây áp lực, sau đó đàm phán song phương giảm dần. Một số nước như Việt Nam, Anh, Trung Quốc đã có thỏa thuận khung bước đầu.

Tuy nhiên, nếu đàm phán không thành, Mỹ có thể nâng thuế EU, Nhật Bản, Ấn Độ lên 50%. WTO khó có thể kiềm chế Mỹ, vì các phán quyết chống lại Mỹ thường bị phớt lờ.

Nói cách khác, môi trường thuế quan cao sẽ là “trạng thái bình thường mới” ít nhất đến 2028.

Bài học từ Vận hành Xuất sắc (Operational Excellence)

Trong bối cảnh thuế quan và bất định toàn cầu, Operational Excellence (OPEX) trở thành “vaccine” giúp doanh nghiệp chống chịu.

Lean & Six Sigma : Giảm lãng phí, nâng cao chất lượng, từ đó giảm tác động tiêu cực khi chi phí tăng do thuế. Tối ưu chuỗi cung ứng : Minh bạch nguồn gốc, tăng tỷ lệ nội địa hóa, giảm rủi ro gian lận xuất xứ. Đa dạng hóa thị trường : Không phụ thuộc quá lớn vào một khách hàng hay thị trường. Ứng dụng công nghệ : AI, tự động hóa, dữ liệu lớn để dự báo rủi ro, mô phỏng kịch bản, tối ưu vận hành. Quản trị chiến lược linh hoạt : Doanh nghiệp cần xây dựng các “scenario planning” (kịch bản ứng phó) để xoay chuyển nhanh khi thuế quan thay đổi.

OPEX không chỉ giúp doanh nghiệp tồn tại trong bão thuế quan, mà còn tạo năng lực cạnh tranh dài hạn . Khi thị trường ổn định trở lại, những doanh nghiệp đã tối ưu sẽ vươn lên mạnh mẽ.

TS Ngô Công Trường - Chủ tịch công ty tư vấn và giáo dục J&P Global. Sáng lập AI SMARTUP - Chương trình đào tạo và huấn luyện khởi nghiệp thông minh ứng dụng AI(Chuyên gia toàn cầu về Operational Excellence, Top 40 thế giới do ASQ bình chọn. Đang sinh sống và làm việc tại Hoa Kỳ)

Kết luận

Thuế quan Mỹ hiện nay tạo ra một cuộc chơi mới : bảo hộ cao độ, đàm phán song phương, bất định toàn cầu.

Với Việt Nam, mức thuế 20% là bài kiểm tra sức bền cho nền kinh tế. Doanh nghiệp nào chủ động tái cấu trúc, đầu tư cho vận hành xuất sắc sẽ vượt qua, thậm chí biến thách thức thành cơ hội.

Đã đến lúc doanh nghiệp Việt Nam không chỉ nghĩ đến việc “xuất khẩu nhiều hơn”, mà phải nghĩ đến việc xuất khẩu thông minh hơn, tối ưu hơn, bền vững hơn .

Đó chính là tinh thần của Operational Excellence – con đường giúp doanh nghiệp Việt tồn tại và phát triển trong kỷ nguyên thuế quan toàn cầu đầy bất định.